Rob's web

Antibiotica

Home - Kynologie - De duitse herdershond - Antibiotica


een sleutel tot gezondheid

Dieren lijden, evenals mensen, aan ziekten en hebben de juiste zorg nodig. De dierenarts, de boer en de eigenaar van huisdieren moeten maatregelen nemen om de hierboven genoemde doelsteffingen te bereiken.

De industrie die zich bezighoudt met de gezondheid van het dier is hun partner door levering van veilige, efficiënte, betrouwbare en betaa/bare geneesmiddelen. Antibiotica zijn veilige producten die bijdragen tot de gezondheid van het dier. De daartoe bevoegde instanties staan er borg voor dat de hoogste normen worden gehanteerd voordat enig product voor gebruik geregistreerd wordt.

Dit dossier beschrijft een aantal van de belangnjkste gegevens over antibiotica.

Het algemene streven van de diergeneeskunde is het in stand houden van de gezondheid van het dier. Niet alleen hangt het welzijn en de productiviteit van de veestapel er van af, maar ook de veiligheid van de consument en het welzijn van de huisdieren. De productie van gezond voedsel voor een steeds groeiende, hongerige wereld, samen met een beter milieu en een efficiënter gebruik van grondstoffen worden nagestreefd.

Om dit te bereiken, worden er veel maatregelen genomen, waarvan de behandeling van ziekten door geneesmiddelen er slechts een is. Andere zijn vaccinatie, voeding, hygiene, selectief fokken, quarantaine en medische ingrepen. Van zeer groot belang zijn een zorgvuldig beheer van landbouw en veeteelt en de zorg voor het dier. Als hier wat hapert, is dit met preventie noch met een medische behandeling op te vangen.

Voor de Tweede Wereldoorlog waren de meeste behandelingen slechts gericht op verlichting van de ziektesymptomen of op ondersteuning van het natuurlijke genezingsproces. Sommige oude geneesmiddelen waren behoorlijk toxisch en deden meer kwaad dan goed. Zij hadden geen specifiek effect bij het bestrijden van de organismen die de ziekten veroorzaakten. Eeuwen geleden gebruikten genezers schimmels uit rottend materiaal om wonden en huidaandoeningen te behandelen. Deze natuurlijke middelen waren, verrassend genoeg, de voorlopers van de antibiotica.

Oorsprong

De ontdekking van de antibiotica door Sir Alexander Fleming was in feite een mengeling van stom toeval en scherpe observatie. Hij zag dat sporen van de schimmel penicillium notatum vanuit de lucht terecht waren gekomen in een petrischaal die een bacteriekweek bevatte. De bacteriekweek stond per ongeluk onafgedekt in zijn laboratorium in het St. Mary's Hospital in Londen.

Rond de groeiende schimmel was de bacterie geelimineerd, omdat hij niet meer in staat was zich te vermenigvuldigen. Het geniale van Fleming was, dat hij de "bedorven bacteriekweek" niet weggooide, maar zich het belang van het gebeurde realiseerde, en op zoek ging naar de oorzaak van het vreemde verschijnsel. Dit alles gebeurde op 3 september 1928.

Fleming's ontdekking werd in samenwerking met andere wetenschappers in een tijdsbestek van tien jaar verder ontwikkeld, en leidde tenslotte tot de productie van bruikbare hoeveelheden penicilline. Deze stof was het eerste product van waarschijnlijk de meest belangrijke reeks van levensreddende preparaten die ooit werden uitgedacht: de antibiotica.

De eerste antibiotica werden gemaakt door fermentatie van micro-organismen die geIsoleerd werden uit schimmelsporen van grondmonsters. De oude genezers waren zodoende hun tijd vooruit!

Sindsdien zijn de antibiotica verder ontwikkeld door natuurlijke, half-synthetische en synthetische productiemethodes. Zij bieden tegenwoordig aan artsen en dierenartsen een onschatbare en steeds uitgebreidere serie producten.

Antibiotica verschaffen:

Het is moeilijk de omwenteling in de (dier)geneeskunde naar waarde te schatten die antibiotica de afgelopen veertig jaar hebben teweeggebracht.

Het is onmogelijk de miljoenen levens te schatten die dankzij antibiotica gered werden en hoeveel lijden er is verlicht.

Waarom antibiotica?

Antibiotica zijn organische stoffen, geproduceerd door micro-organismen, die een selectieve werking hebben tegen bepaalde andere organismen. Zij kunnen doeltreffend en veilig de groei van veel ziekteverwekkende (pathogene) bacteriën en de ziekten die deze bij mens en dier veroorzaken, onderdrukken. De naam antibioticum is afkomstig uit het Grieks en betekent "tegen !even". Het leven van de bacterie wel te verstaan en niet van de patient. In het licht van de enorme, levensreddende waarde van antibiotica is de Griekse naam enigszins misleidend voor wie hem te letterlijk opvat.

Bij dieren betekende het gebruik van antibiotica een ware omwenteling bij de behandeling van bijvoorbeeld darm- en longinfecties, bovine mastitis, infecties bij moederdier en het Jong, wonden, lokale abcessen en postoperatieve zorg onder stal-condities. Bij de mens wisten antibiotica allerlei ziektes zoals pest, tuberculosis, syphilis, cholera en tyfus te beteugelen. Antibiotica zijn hoofdzakelijk werkzaam bij bactericide werking) of belemmeren de vermenigvuldiging van de betreffende bacterie in het geïnfecteerde dier (bacteriostatis).

Op een enkele uitzondering na zijn antibiotica onwerkzaam tegen andere typen ziekteverwekkers zoals virussen en parasieten. Toch worden ze bij deze ziekten vaak voorgeschreven om secundaire bacteriele infecties te voorkomen die altijd bij de patient subklinisch aanwezig zijn. Deze bacterien zouden anders een ernstige, secundaire infectie kunnen veroorzaken omdat de primaire ziekte de natuurlijke weerstand van het lichaam sterk heeft ondermijnd.

Secundaire infecties kunnen het gehele ziekte-proces van de primaire aandoening ernstig beInvloeden; het bedwingen van die secundaire infecties is daarom van cruciaal belang tijdens het herstel. In deze omstandigheden spelen antibiotica dus een belangrijke rol bij het uiteindelijke welslagen van een behandeling.

Veertig jaar na Fleming

Fleming leefde tot 1955, lang genoeg om mee te maken dat zijn ontdekking van de penicilline uitgroeide tot de productie van een reeks geneesmiddelen die over de hele wereld gebruikt worden.

De vooruitgang in het begin van de jaren veertig werd wegens de oorlog gestimuleerd, door de vraag naar effectieve behandeling van oorlogsverwondingen en soortgelijke kwetsuren. Veel onderzoek werd in de V.S. gedaan waar de farmaceutische mogelijkheden veel uitgebreider waren dan in het door oorlog geteisterde Europa. Op sub-industrieel niveau werd de penicilline gemaakt in melkflessen en dergelijke. Dit was mogelijk omdat sterilisatie op grote schaal toen al ontwikkeld was. Slechts later werd de productie van antibiotica mogelijk op grote schaal via fermentatieprocessen.

Zoals kort reeds werd vermeld, waren de eerste penicillines, hoewel werkzaam tegen enkele bacteriestammen, beperkt in werkzaamheid en formulering. Zij waren zeer kostbaar, Zij waren ook onstabiel, werden snel uitgescheiden en konden niet per os gegeven worden. Zodoende moesten ze frequent geInjecteerd worden.

Sommige groepen bacteridn produceren een stof (een enzym) die de chemische structuur van het penicilline-molecule afbreekt en zo zijn werking opheft. Bacteriën die tot deze groepen behoren, veroorzaken veel ernstige ziekten en de eerste penicillines konden deze niet onder controle krijgen.

Het onderzoek naar meer effectieve behandelingen richtte zich toen op twee verschillende richtingen: andere antibiotica ontdekken die niet op voornoemde maflier geinactiveerd werden en de afbraak van penicilline voorkomen.

De grotere farmaceutische industrieën onderzochten duizenden grondmonsters en andere in de natuur voorkomende stoffen uit de hele wereld om antibiotische alternatieven te vinden. Wetenschappers produceerden nieuwe antibiotica, waaronder de steptomycines, tetracyclines en de cephalosporines. leder van deze middelen had zijn eigen specifieke karakteristieken en voordelen.

De tweede doorbraak betrof de penicillines. Wetenschappers ontdekten dat fragmenten van de natuurlijk verkregen penicilline geïsoleerd en synthetisch verbeterd konden worden door er andere moleculaire componenten "aan te hangen" (zogenaamde zijketens). Zo ontstonden de hoogactieve half-synthetische penicillines. Sommige hiervan waren veel resistenter tegen enzymatische afbraak en dus actiever tegen ziekten die voordien onbehandelbaar waren. deze vooruitgang voorzag de arts van een sterk verbeterde keuzemogelijkheid om infecties te bestrijden. De middelen waren werkzaam tegen veel meer soorten bacterien, in verschillende formuleringen toepasbaar en met een grotere stabiliteit, snelheid en duur van werking.

Mettertijd werden de middelen in grotere hoeveelheden geproduceerd en daarmee goedkoper en toepasbaar in de diergeneeskunde. Kosten, huisbezoeken en dosissen verminderden en sneller herstel beperkte verliezen in productiviteit van de veestapel.

Deze successen verminderden eveneens het lijden van de dieren.

Veterinaire producten zijn veilig

Het publiek wenst te weten of een product bij normaal gebruik veilig is. Dit geldt zeker voor diergeneesmiddelen die bij voedselproducerende dieren gebruikt worden. Daar men vaak niet vertrouwd is met een aantal onderliggende veiligheidsmaatregelen, is het nuttig te bedenken welke de wettelijke testnormen zijn bij het in de handel brengen van het product.

Alle diergeneeskundige producten worden streng getest op kwaliteit, veiligheid en werkzaamheid op alle diersoorten waaraan ze kunnen worden voorgeschreven. Ze worden ook getest op veiligheid voor gebruiker, consument en milieu. Dit uittesten duurt voor ieder product een aantal jaren. Het vraagt buitengewoon veel tijd, geld faciliteiten en technische bekwaamheid op wereldniveau. Veel kandidaat-producten worden afgekeurd voor ze op de markt verschijnen.

De testresultaten worden voorgelegd aan officiele nationale- en internationale toelatingscommissies. Pas als alle relevante vragen naar genoegdoening zijn beantwoord, mag het product in de handel gebracht worden. Maar ook dan nog wordt het middel voortdurend gecontroleerd op werkzaamheid en veiligheid in de praktijk. Een product kan, als het eenmaal vrijgegeven is, slechts gebruikt worden onder zorgvuldig omschreven voorwaarden die per preparaat verschillen en verder alleen gedistribueerd worden via de goedgekeurde kanalen. Meer specifieke producten mogen alleen door dierenartsen of op voorschrift gebruikt worden. Dit gebeurt in gevallen waar eerst een diagnose van de ziekte noodzakelijk is of waar bijzondere behandelingsbekwaamheid of speciale opslagruimtes nodig zijn.

Voor andere producten gelden minder stringente regels, die kunnen door de veehouder of eigenaar van huisdieren zelf toegediend worden. Maar ook hier geldt, dat het belangrijk blijft voor een succesvolle behandeling en uit veiligheidsoverwegingen de bijsluiter zorgvuldig te lezen.

Geneesmiddelen voor voedselproducerende dieren zijn onderworpen aan een "wachttijd". Dit is de periode die na het toedienen van medicijnen moet worden gewacht voor slachten of voor de consumptie van melk en eieren. Dit geeft een waarborg dat residuen in melk, vlees en gelijksoortige voedingsproducten worden vermeden. De periode varieert per product en door de registratiecommissie worden scherpe veiligheidsnormen gehanteerd.

Bij de bepaling van aanvaardbare en als ongevaarlijk geachte residuen na gebruik van diergeneesmiddelen, worden waarden aangehouden van een honderdste tot een duizendste van de waarden, die "geen verschijnselen" vertonen bij eraan blootgestelde diersoorten, m.a.w. veiligheidsfactoren van 100 tot 1.000. Ter vergelijking hiermee kan aangetekend worden dat bouwkundige ingenieurs over het algemeen werken met een veiligheidsfactor van ongeveer 3.

Antibiotica zijn zeer veilig

Antibiotica worden aan alle standaardvoorschriften onderworpen om hun veiligheid bij gebruik te verzekeren. Als groep van producten zijn zij zeer veilig. Zij hebben weinig bijwerkingen en zelfs het kleinste residu wordt afgebroken in organisch materiaal, zoals mest of door verhitting bij koken.

De eerste versies van penicilline, slechts per injectie te gebruiken, vereisten veelvuldig herhaalde doses. Sindsdien is de reeks antibiotica enorm uitgebreid. De formuleringen zijn verbeterd en ze zijn werkzaam tegen veel meer ziekten. Ze zijn stabieler, niet irriterend en kunnen op verschillende manieren worden toegediend.

Hierdoor kan een behandeling veel beter gericht worden op het specifieke orgaan of het plaatselijke weefsel dat behandeling behoeft. Ook is nu minder frequente toediening mogelijk. Zo worden niet alleen de veiligheid en de klinische resultaten verbeterd, maar er wordt tevens een grotere besparing bereikt.

Dit komt omdat er minder werkzame stof nodig is en de dierenarts minder bezoeken hoeft of te leggen. Omdat er al met al minder antibiotica gebruikt behoeven te worden, is er eveneens een reductie in de hoeveelheid uitgescheiden afvalproducten of residuen in weefsels, wat weer een verhoging van de veiligheid geeft.

Antibiotica een paradox

Of antibiotica nu gebruikt worden voor een medische behandeling, voor groepmedicatie of worden toegevoegd aan veevoeders, de registratiecommissies vragen daarbij de uiterste zorgvuldigheid te betrachten met het oog op kwaliteit, veiligheid en efficiëntie, alvorens een product op de markt gebracht mag worden. De veiligheidseisen zijn er niet alleen voor het dier, maar ook voor de gebruiker, de consument en het milieu. Dit wordt nogal eens over het hoofd gezien.

Hoe goed een geneesmiddel ook kan zijn, een behandeling is alleen succesvol als aan de volgende drie eisen wordt voldaan:

  1. een accurate diagnose van de ziekte,
  2. de toepassing van de juiste behandeling tegen de ziekte,
  3. zorgvuldige inachtneming van de gebruiksaanwijzing op de bijsluiter.

Als een van deze voorwaarden verwaarloosd wordt, is een behandeling minder effectief of zelfs totaal onwerkzaam. Vooral bij de behandeling van infecties kan het gebeuren dat er bij een te lage dosering verbetering lijkt op te treden, terwijI in werkelijkheid de ziekteverwekkers overleven en misschien wel resistent worden voor een vervolgbehandeling.

Antibiotica werden ooit als wondermiddel bestempeld. Maar dat zijn ze niet; dergelijke middelen bestaan gewoon niet. Maar als ze in professionele handen zijn en volgens de voorschriften gebruikt worden, zijn antibiotica waardevolle, veelzijdige en veilige componenten in het totale aanbod van diergeneesmiddelen. Antibiotica kunnen een vitale en specifieke rol spelen: ze verbeteren de opbrengst van de dieren door bacteriële infecties te elimineren, maar ze hebben ook hun grenzen die duidelijk gedefinieerd zijn in de gebruiksaanwijzing.

Al het werk in de ontwikkeling van een waardevol product, kan gedeeltelijk teniet worden gedaan als de resultaten povertjes worden verwerkt, verkeerd worden voorgesteld of verkeerd worden begrepen.

Soros realiseert men zich niet wat antibiotica wel of juist niet kunnen en hoe veilig ze zijn. Daarom worden deze middelen soms onnodig met argwaan bekeken.

Dit is de paradox die dit dossier geprobeerd heeft uit de weg te ruimen door correcte en duidelijke informatie te geven.

©"Animal Health" (dossier 9) Fedesa's contribution to a harmonized Europe.