Fluorescentielampen
Inleiding
Dubbele U-lamp, U-lamp, T5 HE lamp en T8 lamp.
Een fluorescentielamp is een lamp die licht geeft door het oplichten van een fluorescerende laag onder invloed van ultraviolette stralen die opgewekt worden door gasontlading in de lamp. De bekendste voorbeelden zijn de tl (Frans: tube luminescent, "lichtgevende buis", in de volksmond aangeduid als tl-buis of tl-lamp) en de zogenoemde spaarlampen. De lichtopbrengst in lumen per watt is 5 à 6 keer zo hoog als bij een gloeilamp.
Principe
Een glazen buis is aan de binnenzijde bedekt met een fluorescerende stof en gevuld met een van de edelgassen argon of krypton (of een mengsel hiervan) en kwikdamp onder lage druk. Tussen twee elektroden aan weerszijden van de buis vindt een gasontlading plaats, waardoor de kwikdamp ultraviolet licht gaat uitzenden. In de fluorescerende laag wordt de ultraviolette straling omgezet in zichtbaar licht.
Stroboscopisch effect
Een fluorescentielamp geeft geen constant licht, maar gaat snel (een gewone fluorescentielamp ongeveer 100 keer per seconde) aan en uit, zo snel dat het menselijk oog het niet waarneemt. Dit kan stroboscopische effecten veroorzaken, waarbij dingen lijken stil te staan die in werkelijkheid snel bewegen. Soms kan dit gevaar opleveren. Als bijvoorbeeld een ronddraaiend mes met precies hetzelfde toerental draait als de knipperfrequentie van het licht, wordt het steeds in dezelfde stand belicht en ontstaat de illusie dat het mes stilstaat. Dit kan tot ernstige ongelukken leiden.
Starten
Een klassieke tl-buis kan niet zonder meer op het lichtnet aangesloten worden, maar vereist een aantal extra componenten in de vorm van een tl-starter bestaande uit een neon- of kwikdampbuis met twee bimetaalelektroden en een ontstoringscondensator en een smoorspoel ofwel voorschakelapparaat. Beide zijn doorgaans verwerkt in de armatuur waarin de tl-buis geplaatst moet worden.
Dimbaar
Fluorescentielampen zijn niet dimbaar.
TL-lampen
Armatuur met 1 buis of 2 buizen
Dit schema geld voor enkele tl-bakken en voor dubbele lichtbakken met 36 W en 58 W lampen. Ook wordt deze gebruikt bij PL-lampen.
Armatuur met 2 in serie geschakelde buizen
Deze schakeling wordt meestal met twee 18 W buizen gebruikt.
Starters
Er bestaan starters voor enekele buizen (S10) en voor serie geschakelde buizen (S2).
Type tl-lampen
Buislampen
Er is tegenwoordig een grote verscheidenheid aan tl-buizen. Allereerst zijn er de verschillende diameters. Deze worden aangegeven in veelvouden van 1/8 inch.
- T12 is 38 mm (wordt vrijwel niet meer gebruikt, bestond in 65 W, 40 W, 20 W en 15 W),
- T8 is 26 mm en is verkrijgbaar in 58 W, 36 W, 30 W, 18 W, 16 W en 15 W) en
- T5 is 16 mm diameter.
- HO high output in 80 W, 54 W, 49 W, 39 W en 24 W, geeft meer licht,
- HE high efficiency in 35 W, 32 W, 25 W en 13 W met minder verbruik,
- HE ECO in 32 W, 25 W en 13 W.
- TL Mini in 13W, 8W, 6W, 4W, de 'klassieke' dunne TL buisjes.
De lengte 600 mm, 895 mm (vooral voor aquaria van 100 cm), 1200 mm of 1500 mm is afhankelijk van het lampvermogen en kan variëren tussen 2 cm/W en 4 cm/W.
Ringlampen
Er zijn ook ringvormige tl-lampen. Deze werden gebruikt in ronde armaturen.
Kleur
Op de lampen wordt een type aanduiding, het elektrisch vermogen en een kleurcode vermeld. De laatste code bestaat uit 3 cijfers, waarvan het eerste de zogenaamde kleurweergave-index weergeeft, en de laatste 2 cijfers de kleurtemperatuur. Code 840 betekent kleurweergave index tussen 80 en 89 (hetgeen goed is, 100 is maximaal), en kleurtemperatuur 4000 K (wit licht).
Naast wittinten worden tl-buizen ook met gekleurd licht geleverd. Ook is er een black-light versie die UV-licht uitstraalt en een paarse kleur heeft.
SL-lampen
Een (energie)spaarlamp of compacte fluorescentielamp CFL is een in de jaren 70 ontwikkeld type lamp dat eind jaren 80 op de markt kwam. Spaarlampen zijn fluorescentielampen, dus een gasontladingslamp, met net als tl-lampen een inductieve arbeidsfactor cos φ van 0,5 à 0,6. De ledlamp heeft in de praktijk de spaarlamp al vervangen.
De eerste generatie rond 1982 had met een gewone ballast de bijnaam 'dikke nek', maar was in verhouding duur en had geen significant hoger rendement dan de gloeilamp. Iets later volgde de spaarlamp met elektronische ballast met zijn bijnaam 'lange vingers'. De huidige, vierde generatie spaarlampen is goedkoper te produceren en heeft een hoger rendement.
Eerste generatie
De eerste generatie was voorzien van een inductief voorschakel apparaat zoals ook in TL-bakken wordt gebruik. Ook is er een starter ingebouwd. De buis is in een dubbele U gevouwen. Het geheel is op een voet met een E27 schroefdraad geplaatst. Het geheel is in een glazenpot geplaatst.
| Lumen | Gloeilamp (W) | SL (W) |
|---|---|---|
| 425 | 40 | 9 |
| 650 | 60 | 13 |
| 900 | 75 | 18 |
| 1200 | 100 | 25 |
Tweede generatie
De tweede generatie had een electronisch voorschakelapparaat. De buis is compacter gevouwen. Hierdoor wordt hij kleiner en wordt de glazenpot overbodig.
PL-lampen
Een pl-lamp is een insteeklamp die bestaat uit een compacte tl-buis waarbij een starter is ingebouwd.
In tegenstelling tot de spaarlamp zit het voorschakelapparaat in de armatuur.
Pl-lampen worden veel gebruikt in buitenverlichting. De lamp is een U-vormige buis met twee of vier contactpootjes. De meeste straatverlichting is hiermee uitgerust.
UV-lampen
