Een bescherming tegen de constante aanval van de vrije radicalen

Oxidatie

Oxidatie is een chemisch proces dat in gang kan worden gezet door diverse factoren waarvan zuurstof er één van is. Eigenlijk gaat het om een potentiaalverschil dat ontstaat door bijvoorbeeld warmte, UV-licht, elektrische lading, zuurstof, enz. Indien oxidatie snel en met vergaande degradatie van de beginstof gepaard gaat, wordt over verbranding gesproken. Na verbranding blijven meestal eenvoudige stoffen over zoals kooldioxide en water. Verloopt het proces langzaam dan wordt de term oxidatie gebruikt. In vergelijking met verbranding blijven vrijwel altijd moleculen over die enigszins lijken op de uitgangsstof. De chemische en fysische eigenschappen zijn meestal wel volledig veranderd. Een voorbeeld: de verbranding van ethanol (alcohol) levert kooldioxide en water op, als ethanol wordt geoxideerd ontstaat azijnzuur en water! Er zijn veel verschillende oxidatiereacties; de bekendste is ongetwijfeld de oxidatie van ijzer: roest. Maar niet alleen ijzer is onderhevig aan de destructieve werking, van zuurstof ook vetten en oliën worden door zuurstof aangetast; we zeggen dan dat het vet of de olie ranzig is geworden. Welbeschouwd is zuurstof een erg reactief molecuul. Chemisch is dat te verklaren doordat zuurstof steeds de neiging heeft elektronen van andere moleculen te stelen. Het zuurstofatoom is een erg instabiel atoom. Welke gevolgen dat heeft blijkt hieronder.

De zegeningen van oxidatie

Soms zijn oxidatiereacties absoluut noodzakelijk voor de instandhouding van onze gezondheid. We gebruiken bijvoorbeeld zuurstof om ons voedsel te oxideren zodat we daar de benodigde energie uit kunnen halen. De benodigde zuurstof ademen we constant in via de longen. Speciale onderdelen van de cel (mitochondriën) gebruiken de zuurstof om energie vrij te maken uit ingewikkelde moleculen (bijvoorbeeld suikers), die we via het voedsel binnen gekregen hebben. De vrijgekomen energie wordt in een speciaal molecuul opgeslagen: het ATP (adenosinetrifosfaat). Dit molecuul kan snel door de cel verplaatst worden en daar waar energie nodig is wordt ATP omgezet tot ADP waarbij de opgeslagen energie weer vrijkomt. ATP functioneert dus als een accu voor de cel.

Een ander voorbeeld waaruit de onmisbaarheid van zuurstof blijkt vinden we bij het afweersysteem (fagocytose). Speciale cellen van het afweersystemen ruimen indringers op. Daarbij wordt waterstofperoxide gemaakt. Waterstofperoxide heeft een ontsmettende werking en doodt de schadelijke indringers. Nog een ander voorbeeld waaruit blijkt hoe onmisbaar zuurstof voor de mens is: het zogenaamde MFO systeem. De afkorting MFO staat voor Mixed Function Oxydase. MFO is een systeem in de lever dat tot taak heeft giftige stoffen om te zetten in niet giftige stoffen. Daarbij zijn honderden verschillende enzymen betrokken en speelt zuurstof een centrale rol. Ook bij de bloeddrukregulatie zijn oxidatie reacties nodig om dit proces goed te laten verlopen. In het lichaam zijn nog wel meer voorbeelden te vinden waarbij zuurstof een onmisbare rol vervult.

De keerzijde van de medaille

Maar lang niet altijd zijn oxidatiereacties gewenst. De reden van deze impopulariteit zijn de zogenaamde vrije radicalen. Vrije radicalen hebben de vervelende eigenschap met erg veel stoffen te reageren en om te zetten in schadelijke stoffen voor het lichaam. Vrije radicalen kunnen schade berokkenen aan eiwitten, nuttige vetten en zelfs ons erfelijk materiaal is niet veilig voor de vernietigende werking van vrije radicalen.

De vrije radicalen, die ontstaan als gevolg van oxidatiereacties in ons lichaam, hebben hetzelfde effect als een rotte appel in de mand: er volgt een kettingreactie waarbij het schadelijke effect over gaat van het ene molecuul op het andere. Dat verklaart de enorme schade die vrije radicalen kunnen aanrichten. Om goed te kunnen begrijpen hoe vrije radicalen ontstaan is het belangrijk eens goed naar het zuurstofmolecuul te kijken. Het zuurstofmolecuul is opgebouwd uit twee zuurstofatomen. We hadden al gezien dat een zuurstofatoom erg instabiel is door het elektronen tekort. Een zuurstofatoom zal steeds proberen dit tekort aan te vullen door ergens anders elektronen te jatten. Het zuurstofatoom is zo instabiel dat het in deze vorm niet kan bestaan. Een iets stabielere vorm is het zuurstofmolecuul (O₂) dat bestaat uit twee zuurstofatomen. Weliswaar komt het dan vier elektronen tekort, maar door de elektronen te paren vormt het een redelijk stabiel molecuul. Soms paren de elektronen niet volledig en blijft één elektron alleen zitten. Het vrije radicaal is geboren (O^2-). Het vrije radicaal reageert net zoals het zuurstofatoom en probeert overal elektronen weg te halen. Het vrije radicaal wordt ook wel het superoxide anion (SOA) genoemd en komt in vrijwel elke cel voor. Het SOA is zó reactief dat het maar een kort zelfstandig leven kent namelijk 0.1 ns! In die tijd vult het vrije radicaal het elektron aan, gevolg is dat het molecuul weer een elektron tekort komt: er ontstaat een kettingreactie want het molecuul dat een elektronentekort heeft zal ook weer ergens anders het elektronentekort aanvullen. Kortom: het ene gat wordt met het andere gevuld. Net zolang totdat een anti-oxidant de kettingreactie stopt!

Zuurstof heeft dus twee gezichten: een onmisbare functie en een erg schadelijke kant doordat het zo graag elektronen steelt en daardoor allerlei stoffen in het lichaam verandert.

De bedreiging van onstabiele moleculen

Een vrij radicaal is een onstabiele molecule, die zelf heel gemakkelijk met andere moleculen reageert. Probleem hierbij is dat die reactie vernietigend is voor de andere moleculen. Het is een "afbraakreactie" en dat kan gevaarlijk zijn. Nemen wij ons voedsel. Eenmaal vers bereid, is het voedsel onderhevig aan wijzigingen, met name chemische wijzigingen, waardoor het op de lange duur helemaal ongeschikt wordt voor consumptie. Blootstelling aan zuurstof uit de lucht, bij voorbeeld, maakt vet ranzig en het voedsel onsmakelijk. De reactie met zuurstof, die we oxidatie noemen, kan nog andere gevolgen hebben. Essentiële bestanddelen kunnen afgebroken worden; soms verandert niet enkel de smaak maar worden er tevens toxische stoffen in het voedsel geïntroduceerd. Het is hoegenaamd niet nutteloos om de bewaardata te respecteren!!!

We staan echter niet helemaal machteloos tegenover deze vorm van bederf. Toevoegingen van antioxidantia vertragen of verhinderen de oxidatie en verhogen dus de shelf life van het voedsel. Het komt er op aan ofwel de zuurstof uit te schakelen en zo de oxidatie te beletten ofwel de vorming van onstabiele vrije radicalen te verhinderen. Hiervoor heeft men de keuze uit een hele reeks van synthetische en natuurlijke antioxidantia. Vitamine C, bij voorbeeld, is een natuurlijke en water-oplosbare antioxidant en dus uitermate geschikt voor de bescherming van opgeloste voeding. Vitamine E is vet-oplosbaar en dus aangewezen voor de bescherming van lipiden (olieën en vetten).

De afbraakreactie, waarvan reeds sprake, vindt overigens ook plaats in de cellen van levende organismen. Ons lichaam evenals dat van onze geliefkoosde huisdieren maakt vrije radicalen aan. Dit is een normaal metabolisch proces; cellen verouderen en sterven af. Alleen, we willen dat verouderingsproces graag onder controle houden en zelfs vertragen in de mate van het mogelijke. In dit verband werden de voordelen van een juist gebruik van antioxidantia uitgebreid beschreven in de medische literatuur. Het lijkt vast te staan dat de toediening van supplementen van antioxidantia de kans op een ondermijnende ziekte op latere leeftijd aanzienlijk vermindert. En aanrijkingen van antioxidantia in het voer van onze poezen en honden zijn vandaag ook niet ongewoon meer.

De schade veroorzaakt door radicalen

Voordat we beter gaan kijken naar anti-oxidanten kijken we nog even naar de schadelijke effecten van vrije radicalen in ons lichaam. De bekendste schade is de zogenaamde lipide-peroxidatie. Onverzadigde vetzuren vervullen allerlei belangrijke functies in ons lichaam. Door het onverzadigde karakter zijn dit type vetzuren erg gevoelig voor reacties met zuurstof. Er ontstaan veranderde vetzuren (de zogenaamde trans-vetzuren) die nadelige eigenschappen voor onze gezondheid hebben. Het vervelende is dat de oxidatie niet beperkt blijft tot één molecuul, maar zich als de bekende kettingreactie verplaatst waardoor de schade erg snel toeneemt. Vrije radicalen tasten niet alleen de onverzadigde vetten aan, ook ons erfelijk materiaal (DNA) ondervindt schade. Als we echt pech hebben dan vindt de oxidatie plaats in belangrijke cellen waardoor kanker zou kunnen ontstaan.

Ook celmembranen kunnen beschadigd raken door oxidatie van de vetzuren in het membraan. Nog een ander voorbeeld van de schaduwzijde van oxidatie in ons lichaam is de oxidatie van cholesterol. Hierdoor ontstaat het oxy-cholesterol dat gemakkelijk aan de wanden van onze bloedvaten blijft plakken. Gebleken is dat cholesterol dient als een soort noodrem om de vrije radicaal-kettingreactie te stoppen! We moeten er dus voor zorgen dat de noodrem niet gebruikt hoeft te worden.

Er zijn nog veel meer schades in het lichaam bekend als gevolg van ongewenste oxidatie. Een belangrijk voorbeeld is de schade aan eiwitten als gevolg van oxidatie. Met name eiwitten en enzymen die de aminozuren methionine en/of cysteïne bevatten zijn gevoelig voor oxidatieschade. Bekend voorbeeld is een enzym dat in onze longen voorkomt en van invloed is op de elasticiteit van de longen. Aantasting van dit enzym zorgt ervoor dat op den duur de elasticiteit van de longen terugloopt. In extreme gevallen leidt dat tot longemfyseem.
Het uiteindelijk gevolg van de vernietigende werking van vrije radicalen is schade aan allerlei moleculen in mens en dier. Een aantal ziekten die kunnen ontstaan door de vrije radicalen is bekend. Cataract (staar) of schade aan aders kan het gevolg zijn. Vrije radicalen kunnen onschadelijk gemaakt worden door anti-oxidanten. We kennen twee typen anti-oxidanten:
1) anti-oxidant enzymen
2) nutritieve anti-oxidanten

Oxidatie kan schade aan richten in een cel. Afhankelijk van welk orgaan de oxidatie schade optreedt kunnen een aantal ziekten optreden. Genoemde anti-oxidanten kunnen het proces tijdig stoppen zodat genoemde ziekten niet op zullen treden. (Afkortingen: curcum-=curcumine; flavon=flavonoïde; vit=vitamine).klik op de afbeelding voor een grotere versie

Vrije radicalen en antioxidanten

Vrije radicalen zijn bijprodukten van onze stofwisseling / vetverbranding en kunnen ook ontstaan door milieu verontreiniging, geneesmiddelen, alcohol, stress, roken, zware inspanning, bestrijdingsmiddel op je groente/fruit en straling.

Vrije radicalen doen veel kwaad in je lichaam en zorgen voor een snellere veroudering, tasten onverzadigde vetzuren aan, kunnen DNA schade veroorzaken (en dus kanker), oxideren cholesterol waardoor aderverkalking kan optreden, slopen de collageen en bloedvaten in je huid, beschadigen belangrijke enzymen in je lichaam. Met andere woorden, de slopers van je lichaam.

Maar je lichaam kan de schade beperken door de radicalen te vangen met behulp van anti-oxidanten. Zorg dus voor voldoende aanvoer van anti-oxidanten, hiermee kun je een hoop ellende uitstellen en veroudering afremmen. Kies zo veel mogelijk voor de verse natuurlijke vorm.

Wat zijn antioxidanten?

Eenvoudig gezegd zijn antioxidanten chemische stoffen die oxidatie in cellen en moleculen voorkomen. De meest bekende antioxidanten zijn de vitamines C, E en betacaroteen, maar er zijn er nog veel meer.

Zij zijn belangrijk om de volgende reden: de zuurstof die u inademt, zorgt voor een chemische reactie in uw cellen die oxidatie heet en een bijverschijnsel is van de normale stofwisseling. Dit proces zorgt voor het ontstaan van moleculen die men vrije radicalen noemt en die celwanden en weefsel kunnen beschadigen. Als er geen tegenactie plaatsvindt dan kan de schade door de vrije radicalen ervoor zorgen dat de toestand van het hartvaatstelsel en van het afweersysteem verslechtert. Voedsel waar veel antioxidanten in zitten, kan de vorming van vrije radicalen vertragen door het lichaam te helpen de schade aan cellen en weefsel te verminderen en te herstellen.

Anti-oxidant enzymen

Bij de bestrijding van vrije radicalen maakt het lichaam onder andere gebruik van een aantal enzymen. De bekendste is het superoxide-dismutase (SOD). Dit enzym wordt in cellen gemaakt en heeft daar ook de belangrijkste taak. In de cel vindt veel oxidatie plaats in de mitochondriën (energiecentrales van de cel). Als een soort bijproduct ontstaan ook veel vrije radicalen. Het SOD kan de vrije radicalen direct bij de bron aanpakken en zet deze om in waterstofperoxide. Het waterstofperoxide is ook niet geheel onschadelijk en wordt weer afgebroken door het enzym katalase. Kenmerk van een enzym is dat het fungeert als een soort tussenstap waarbij het zelf niet verbruikt wordt. Met andere woorden: een enzym kan duizenden vrije radicalen onschadelijk maken. Er zijn verschillende soorten SOD zoals het koper-zink SOD en het mangaan-SOD.

De eerste verdedigingslinie tegen vrije radicalen wordt dus gevormd door dit soort anti-oxidant enzymen. Mocht dit niet voldoende zijn of aan de aandacht van de enzymen ontglippen dan volgt een tweede barrière van anti-oxidanten de zogenaamde nutritieve anti-oxidanten.

Nutritieve anti-oxidanten

Dit zijn anti-oxidanten die we via het voedsel binnen krijgen. Een anti-oxidant is een stofje dat gemakkelijk een elektron kan afstaan. Zodoende wordt de kettingreactie gestopt doordat het elektronentekort wordt opgeheven (het gat wordt gevuld). Een andere belangrijke eigenschap van een goede anti-oxidant moet zijn dat het anti-oxidant zo dicht mogelijk bij het vrije radicaal kan komen. Met andere woorden de anti-oxidant moet in het medium waarin de vrije radicalen zitten, op kunnen lossen. Het wateroplosbaar vitamine C is een slechte anti-oxidant voor vrije radicalen die in oliën voorkomen. Voor waterige oplossingen kan vitamine C wel een goede anti-oxidant zijn, maar is bijvoorbeeld vitamine E een slechte anti-oxidant omdat deze niet in water oplost. Groot verschil met de enzym anti-oxidanten is dat nutritieve anti-oxidanten wel een verandering ondergaan en hun werking maar één keer kunnen verrichten. Er worden drie groepen nutritieve anti-oxidanten onderscheiden: mineralen, vitaminen en een groep met allerlei andere verbindingen die een anti-oxidant werking hebben.

De vitamine anti-oxidanten

Bekendste is ongetwijfeld vitamine C (ascorbinezuur). De anti-oxidant werking berust op het afstaan van waterstofatomen. Elk vitamine C molecuul kan twee vrije radicalen onschadelijk maken. Vitamine C is wateroplosbaar en werkt dus alleen goed in waterige milieus. Een variant die op vitamine C lijkt het zogenaamde ascorbylpalmitaat is vergelijkbaar met vitamine C, alleen lost deze goed op in vetachtige omgevingen en niet in waterige omgevingen. De andere bekende vitamine met anti-oxidant eigenschappen is vitamine E (tocoferolen). Vitamine E is een vetoplosbaar vitamine en beschermt dus vooral de vetzuren in het lichaam (anti-lipide oxidatie). De anti-oxidatieve werking is gelijk aan die van vitamine C.

Een andere waardevolle vitamine is provitamine A (bètacaroteen) waaruit het lichaam vitamine A kan maken. Men vermoedt dat provitamine A een belangrijke factor speelt in het voorkomen van sommige typen kanker. Ook de vitamines van het B-complex dragen hun steentje bij om de oxidatieve schade te beperken. Met name vitamine B2 is belangrijk omdat deze vitamine ertoe bijdraagt dat glutathion-reductase gevormd kan worden. Glutathion-reductase helpt geoxideerd glutathion te regenereren. Glutathion is een anti-oxidant en is ook nog eens in staat giftige stoffen te binden. Een belangrijke bescherming voor ons lichaam.

De minerale anti-oxidanten

Eigenlijk zijn de mineralen helemaal geen anti-oxidanten, maar belangrijk voor de stabilisatie van anti-oxidatieve enzymsystemen. De drie belangrijkste mineralen die een rol spelen bij het anti-oxidatie proces zijn: selenium, chroom en zink. Selenium is een onderdeel van het eerder genoemde glutathion-anti-oxidant systeem. Zonder selenium functioneert het enzym niet goed. Zink is belangrijk voor een goed functioneren van het SOD (superoxide dismutase). En ook chroom speelt een rol bij het voorkomen van oxidatie van cholesterol in het bloed.

Andere anti-oxidanten

Een bekende groep van stoffen met een anti-oxidatieve werking is de groep van de bioflavonoïden. Er zijn duizenden verschillende flavonoïden bekend. Enkele voorbeelden: flavonoïden in groene thee; afkomstig van de theeplant Camellia sinesis. Flavonoïden in citrus of soja. Elke groep heeft zijn eigen kenmerkende flavonoïden met ook specifieke werking. Bronnen van flavonoïden zijn citrusvruchten, tomaten, uien, groene thee, rode wijn, kool, peterselie, etc. De flavonoïden in wijn werden enkele jaren geleden zelfs wereldnieuws.

In 1991 werd de Franse paradox wereldnieuws door een reportage van een uur uitgezonden door CBS. De reportage ging over het verband tussen levensstijl en het aantal hart- en vaatziekten in Frankrijk. Ondanks dat de Fransen veel meer vet, eieren, vette sauzen enz. naar binnen werken dan Amerikanen is het aantal hart- en vaatziekten in Frankrijk 40% lager dan in de V.S. Het leek een paradox: veel vet eten en toch minder hart- en vaatziekten. De verklaring werd gevonden in een andere typisch Franse gewoonte: rode wijn drinken. De vraag was uiteraard wat de beschermende component was? Al snel kwam de groep van de bioflavonoïden om de hoek kijken. Tot de groep van bioflavonoïden behoren de proanthocyanides die ook bekend staan als goede anti-oxidanten. Bovendien bestaat het vermoeden dat bioflavonoïden de gladde spieren van aderen tot rust brengt.

De ophef was groot na de reportage en nog steeds duiken regelmatig berichten op van onderzoeken die de Franse paradox bevestigen maar soms ook niet bevestigen. Zoals zo vaak met dit soort onderzoeken is het de vraag hoe het onderzoek is uitgevoerd, daarover later meer. Definitief bewijs dat rode wijn de oorzaak is van het lagere aantal hart- en vaatziekten onder de Franse bevolking, laat nog wel even op zich wachten. Misschien maken de Fransen zich ook wel minder druk over allerlei aardse zaken en hebben ze de werking van bioflavonoïden minder nodig!?

Anthocyaniden

Andere stoffen die tot de groep van de bioflavonoïden behoren zijn de (al eerder genoemde) anthocyaniden. Anthocyaniden zijn vooral belangrijk bij de bescherming van de haarvaten. Bekend voorbeeld is pycnogenol dat veel in pijnbomen voorkomt. Pycnogenol is een wateroplosbaar anti-oxidant die zelfs een nog krachtiger anti-oxidant is dan vitamine C. Ook silymarine behoort tot de bioflavonoïden en komt van nature veel voor in Mariadistel. Ook quercetine en rutine beschermen het lichaam (met name de membranen) tegen oxidatieve schade.

Aminozuren

Ook enkele aminozuren bezitten een anti-oxidant werking met name methionine, cysteïne, tryptofaan en tyrosine. Het al eerder genoemde glutathion is opgebouwd uit drie aminozuren namelijk cysteïne, glycine en glutaminezuur. Co-enzym-Q10 (bekend van de reclame) heeft een functie als elektronentransporteur bij de energie overdracht van ingewikkelde moleculen, naar het energierijke molecuul ATP. Q10 bezit bovendien een anti-oxidatieve werking, dat komt erg mooi uit omdat als nevenproduct vaak vrije radicalen ontstaan tijdens de productie van ATP.

Kunstmatige anti-oxidanten

Er is een hele waslijst van niet natuurlijke anti-oxidanten. Dat wil niet zeggen dat de natuurlijke anti-oxidanten niet kunstmatig gemaakt kunnen worden! Slechts enkele zijn in voedingswaren toegestaan. Het gaat om butyl hydroxy anisol (BHA; E320), butyl hydroxytolueen (BHT; E321 ), propylgallaat (PG; E310 ). Maar er zijn nog meer anti-oxidanten die in levensmiddelen gebruikt mogen worden. Ook zijn er een aantal stoffen die als synergist (1+1=3) gebruikt worden om de anti-oxidatieve werking van een anti-oxidant te versterken.

De schade blijft

Het is belangrijk te realiseren dat eenmaal geoxideerde voedingsbestanddelen of eiwitten in het lichaam niet meer "gedeoxideerd" (voor de chemici: gereduceerd) kunnen worden, door het toevoegen van anti-oxidant. Met andere woorden: eenmaal geoxideerd blijft geoxideerd. De consequentie is dat een anti-oxidant alleen schade door oxidatie kan voorkomen en niet schade kan herstellen zoals veel mensen foutief veronderstellen. Dus de ontstane schade blijft bestaan! Tot nu toe hebben we allerlei anti-oxidanten gezien die in het lichaam van nature voorkomen. Naast deze natuurlijke anti-oxidanten heeft de mens ook nog tal van kunstmatige anti-oxidanten ontwikkeld die vooral toepassing vinden in levensmiddelen. Zo moeten de anti-oxidanten die in boter worden gebruikt, er voor zorgen dat de vetzuren niet oxideren. De boter wordt dan ook niet ranzig.

Schade door vrije radicalen veroorzaakt:

• Reactie van vrije radicalen met vet. Het vet wordt ranzig en wordt ook reactief door een elektronen tekort
• Vrije radicalen reageren met eiwitten en DNA moleculen
• Vrije radicalen reageren met membraan componenten waardoor cellen niet meer goed hun stoffen kunnen aanvoeren en afvoeren
• Vrije radicalen beschadigen de lysosomen. Lysosomen bevatten allerlei agressieve enzymen die in de cel veel schade aan kunne richten. Lysosomen zijn de chemische fabrieken van de cel
• Ophoping van een pigment in cellen (lipofuscine) dat allerlei noodzakelijke chemische reacties in de cel hindert

Anti-oxidanten en de rol in ons lichaam

1. Beschermende werking tegen oxidatie van LDL (cholesterol verbinding).
2. Beschermen van de endotheelcellen waarmee onze aders bedekt zijn.
3. Voorkomen dat bloedplaatjes samenklonteren in ons lichaam.
4. Vertragen van de oxidatie stimulerende werking van stress hormonen (catecholamines).
5. Verminderen van de hoeveelheid vrije radicalen.
6. Bescherming van de beschadigende werking als gevolg van Diabetes type II.
7. Bescherming van beschadigingen als gevolg van het verouderingsproces.
8. Beschermende werking tegen de schadelijke effecten als gevolg van arthritis of Alzheimer.
9. Bescherming tegen degeneratieve processen in de hersenen die leiden tot Parkinson of Alzheimer.

Voeding die antioxidanten bevat

Een van de gemakkelijkste manieren om voedsel met veel antioxidanten te herkennen is de kleur - pigmenten in fel gekleurde planten geven bepaalde antioxidanten aan. Eet daarom rode, gele, oranje en groene vruchten en groenten. Zaden, noten, granen, sojaproducten, theesoorten en zelfs chocolade zijn ook rijke bronnen!

Geelwortel/curcuma/Kunjit	Een sterke anti-oxidant, ontstekingsremmer, kankerremmer en remmer van Alzheimer/Dementie. Zeer goed voor je gal en lever.
Pure chocolade (minimaal 72% cacao)	Zeer sterke antioxidant (Orac waarde 40.000). Cacao poeder (ongezoet) is helemaal een topper (Orac waarde 80.000). Ter vergelijking, bosbessen die als superfoods bekend staan hebben een waarde van "slechts" 6500 maar dit komt mede omdat de bessen voor 90% uit water bestaan. De flavanolen en procyanidins in cacao pakken vrije radicalen aan en binden zich ook aan metalen. Cacao is gunstig voor je hart, cholesterol en onstekingsremmer [Link]
Oregano	Sterke ontstekingsremmer en anti-oxidant.
Kaneel	Sterke anti-oxidant en gunstig voor bloedsuikerspiegel.
Lijnzaad	Kankerremmer en plantaardige bron van omega 3, met name de lignans in lijnzaad zijn kankerremmend wordt ook gebruikt in het bekende Budwig dieet.
Kiemzaden	Voor weinig geld kun je kiemzaden kopen en kun je je eigen groenten kweken. Bomvol voedingsstoffen die je gewoon in huis kunt kweken.
Bio uien en wortelen	Zeer betaalbaar en reinigers van je lichaam en tevens kankerremmend.
Sardientjes	Betaalbare vis bomvol omega 3 vetzuren en calcium. Bevat tevens RNA, een stof die helpt om DNA te repareren. Kleinere vissoorten bevatten ook minder toxines dan bijvoorbeeld de tonijn.
Eieren	Voor mij de natuurlijke multivitamine, elke dag een ontbijt met komkommer, appel en een gekookt ei is een perfect start van de dag, evt aangevuld met paar walnoten. Eieren zitten bomvol voedingsstoffen en zorgen voor een gevoel van verzadiging zodat je later op de dag minder zal snacken. Met name de B-vitamines zijn interessant en het gele pigment dat goed voor je ogen is. Daarnaast bevatten eieren zink, koper en koper. De oude cholesterol theorie mbt eieren is complete onzin gebleken dus geniet van je eitje.
Walnoten	Goede bron van vitamine E en omega 3. Goed voor je hart- en bloedvaten.
Koude persing olijfolie	Olijfolie is een sterke ontstekingsremmer en goed voor je maag/darmen. Terwijl zonnebloemolie juist teveel linolzuur (omega 6) bevat en dus juist ontstekingen stimuleert bevat deze olie weinig linolzuur.
Chlorella poeder	Duur in supplementvorm, maar koop in bulk (1kg) voor een jaar en het kost je minder dan 0.25 euro per dag.
Havermout	Bevat veel ijzer en zink, verteert langzaam dus goed bij overgewicht, bevat veel vezels en is goed voor je cholesterol. Ideaal voor een superontbijt.
Bosvruchten in de diepvries	In natuurwinkels koop je zakjes diepvries bosvruchten van 300 gram. Dus je kunt iedere dag 2-3 eetlepels bessen eten voor 3.50 euro per week. Bomvol kankerremmers, anti-oxidanten en vitamine C.
Zongedroogd zeezout	Zeemineralen in grijs, ongeraffineerd zeezout vormen een natuurlijk mineralencomplex van 84 mineralen in de perfecte verhouding en hoeveelheid en synergie met elkaar en vormen een goede aanvulling voor je mineralen huishouding. Bovendien zijn ze verantwoordelijk voor enzymenproductie. Ik koop zelf Sel gris uit Guérande, Frankrijk (Bretagne) bij www.breizh-import.nl.
Groene thee	Sterke anti-oxidant en kankerremmer. Het sterftecijfer door kanker is zeer laag bij mannen en vrouwen in Japan. In de regio van Shizuoka waar 87% van de Japanse groene thee wordt verwerkt en waar men zo'n vijf à zes kopjes groene thee per dag drinkt, blijken de cijfers die de sterfte aangeven van maagkanker behoorlijk te zijn afgenomen door het dagelijks drinken van groene thee. Wetenschappelijke studies die zijn gedaan door het Nationale Kanker Instituut in Tokyo tonen aan dat de primaire inhoudstoffen van groene thee, tannine en catechine die in voldoende mate aanwezig zijn, het percentage van mensen met kanker kan verminderen. Een studie van professor Shu-Jun Cheng van het Kanker Instituut in Beijing heeft met cijfers aangetoond dat een extract van groene thee het aantal gevallen van kanker met 50% heeft doen verminderen. Nu even iets in het kort over catechinen. Catechinen hebben zeer sterke antioxidatieve eigenschappen ten opzichte van de zogenaamde vrije radicalen. [Bron: paradijsvogel.nl]
Knoflook	Bloedverdunner, ontstekingsremmer, kankerremmer.
Banaan	Hersenvoeding, bevat 3 soorten suikers, B6 en veel kalium (tegenhanger van zout).

ORAC

ORAC staat voor Oxygen Radical Absorbance Capacity.

Kort gezegd meet de ORAC de antioxidanten werking van groente en fruit is. Anitoxidanten en fytonutriënten vormen samen een team dat vrije radicalen onschadelijk maakt.

Een volwassen persoon heeft tussen de 3000 en 5000 eenheden nodig.

Top 20 anti-oxidanten

Fruit	Orac waardes
Goji bes	30.500
Gedroogde pruimen	5770
Granaatappel	4000
Rozijnen	2830
Bosbessen	2400
Aardbeien	1540
Frambozen	1220
Pruimen	949
Sinasappels	750
Druiven	739
Groente	Orac waardes
Boerenkool	1770
Spinazie	1260
Spruitjes	980
Broccoli	890
Bieten	840
Rode Pepers	710
Rode uien	450
Mais	400
Aubergine	390
Wortels	210

Overige producten

Produkt	Orac waarde per 100 gram
Agave (gedroogd)	7274
Ananas	385
Appels (gedroogd)	6681
Appels - Fuji	2589
Appels - Gala	2828
Appels - Golden Delicious	2670
Appels - Granny Smith	3898
Appels - Red Delicious	2936
Abrikozen	1115
Artisjok (gekookt)	9416
Asperge	2150
Aubergine, rauw	933
Aubergine, gekookt	245
Avocado	1933
Banaan	879
Basilicum (vers)	4805
Basilicum (gedroogd)	67556
Bonen, zwart, rauw	8040
Bonen, kidney, rauw	8459
Bonen, lima, rauw	243
Bieten, Rood, rauw	1767
Bessen, zwarte	5347
Bessen, blauwe	6552
Bleekselderij, rauw	497
Bloemkool, rauw	829
Bloemkool, gekookt	620
Brood, roggebrood	1963
Brood, 7 granen	1421
Broccoli, rauw	1362
Broccoli, gekookt	2386
Cacao poeder, ongezoet	80933
Cashewnoten	1948
Chili poeder	23636
Chocolade, puur	20823
Citroensap	1225
Cranberries, rauw	9584
Dadels, Medjool	3895
Frambozen	4882
Geelwortel	159277
Gember, rauw	14840
Grapefruit	1548
Kersen	3365
Kiwi	882
Kiwi, gold	1210
Kaneel	267536
Knoflook, rauw	5346
Knoflookpoeder	6665
Komkommer	214
Koriander, rauw	5141
Kruidnagel	314446
Kruisbessen	3277
Linzen, rauw	7282
Mandarijnen	1620
Mango	1002
Noten, para	1419
Noten, macademia	1695
Noten, amandelen	4454
Noten, pistache	7983
Noten, hazelnoten	9645
Noten, walnoten	13541
Noten, pecan	17940
Olijfolie	1150
Oregano, vers	13970
Oregano poeder	200129
Paprika poeder	17919
Peer	1814
Pepermunt, vers	13978
Pepers, groen	615
Pepers, oranje	984
Pepers, rood	847
Peper, zwart, poeder	27618
Pinda's, rauw	3166
Pruimen, gedroogd	6552
Rode wijn	3873
Rozijnen	3037
Sinasappels, navels	1819
Sla, ijsberg	438
Sla, rood	2380
Sla, groen	1447
Sorghum, bran	100800
Tijm, vers	27426
Tomaat, vers	546
Uien,rauw	1034
Uien, rood, rauw	1521
Vijgen	3383
Vlierbessen	14697
Wijn, rood	3873
Wijn, wit	392
Wortels baby, rauw	436
Wortels, gekookt	317
Wortels, rauw	666

Dus met name noten, kruiden, bessen en cacao hebben zeer hoge waardes. Doe hier je voordeel dus mee, gebruik zoveel mogelijk verse kruiden in je maaltijden (heb je ook minder zout nodig, en eet elke dag wat bessen, pure chocolade/cacao en wat noten. Antioxidanten zijn de opruimers van afvalstoffen dus zorg voor dagelijkse aanvoer in je voeding.