Oor
Het oor (wetenschappelijke naam: auris) is een orgaan waarmee geluidsgolven worden opgevangen om door de hersenen te worden ervaren als geluid.
Het (menselijke) oor wordt onderverdeeld in drie delen:
- het buitenoor (auris externa), bestaande uit de oorschelp en de gehoorgang. Dit deel, dat in de volksmond 'het oor' wordt genoemd, dient om geluid naar het inwendige oor toe te leiden.
- het middenoor (auris media) met de drie gehoorbeentjes. Dit systeem optimaliseert geluidstrillingen mechanisch en geeft ze door aan het binnenoor.
- het binnenoor (auris interna), bestaande uit het slakkenhuis met daaraan vast de gehoor- en evenwichtszenuw. Hier vindt de omzetting plaats van geluidstrillingen naar zenuwimpulsen.
Het middenoor en het binnenoor worden samen ook wel het inwendige oor genoemd. Ze zijn omgeven door het rotsbeen, dat een onderdeel vormt van de schedel.
Anatomie van het menselijk oor
1 - Schedel (rotsbeen)
Buitenoor: 2 - gehoorgang, 3 - oorschelp
Middenoor: 4 - trommelvlies, 5 - ovaal venster, 6 - hamer, 7 - aambeeld, 8 - stijgbeugel, 12 - buis van Eustachius
Binnenoor: 9 - labyrint, 10 - slakkenhuis, 11 - gehoorzenuw
Oorschelp: de belangrijkste onderdelen zijn helix, antihelix, lobulus (oorlel), concha en tragus
Gehoor
Oorschelp
De oorschelp (wetenschappelijke naam: pinna of auricula) is een uitwendig deel van het gehoororgaan. Bij vele zoogdieren is de oorschelp beweeglijk en kan het dier door met de oorschelp te bewegen de richting waarin het beste gehoord wordt beïnvloeden. De meeste mensen kunnen met de oorspieren hun oorschelp helemaal niet bewegen, enkelen kunnen dat wel, maar de beweging is zo gering dat deze geen invloed heeft op het richtinghoren.
Hoewel oorschelpen vrijwel niet kunnen bewegen, kunnen onze hersenen toch achterhalen waarvandaan een geluid komt, het zogenaamde richtinghoren. Met behulp van zijn twee oren kan een mens waarnemen of een geluid van links of rechts komt. De vorm van de oorschelpen helpt met het onderscheid maken tussen geluiden van voor of achter en geluiden van boven of onder.
Een oorschelp is even uniek als de vingerafdruk waardoor de oorschelpafdruk gebruikt kan worden voor biometrie of door de politie gebruikt kan worden om iemand op te sporen.
Gehoorgang
De gehoorgang is een holle buis die de oorschelp met het middenoor verbindt. De menselijke gehoorgang is gemiddeld ca 26 mm lang en 7mm in diameter, maar vorm en afmetingen verschillen sterk, waarmee het aanmeten van oordopjes of een gehoorapparaat noodzaak is. De gehoorgang beschermt het trommelvlies tegen fysiek 'geweld' en fungeert als een resonator voor frequenties rond de 3000 Hertz.
De buitenkant van de gehoorgang is bekleed met huid en haartjes en bevat klieren die oorsmeer (cerumen) uitscheiden. De haartjes en het oorsmeer helpen mee te voorkomen dat voorwerpen als insecten en stof het trommelvlies kunnen beschadigen.
Reinigen van de gehoorgang
Indien men een leukerig gevoel in de gehoorgang heeft kan het zijn dat er een overschot aan oorsmeer in zit. Men zou de neiging hebben om dit met een watten staafje te lijf te gaan, maar dat kan schade veroorzaken.
Het trommelvlies is zeer gevoelig. Bij aanraking treedt pijn op. Het schoonmaken van de gehoorgang op grotere diepte dan dat met de punt van een handdoek mogelijk is, moet daarom worden ontraden. Wattenstaafjes zijn niet effectief. Ze lijken weliswaar steeds bruin oorsmeer uit de gehoorgang te halen maar het al aanwezige oorsmeer wordt ook dieper naar binnen geduwd. Het is beter om alleen de buitenzijde van de oorschelp schoon te maken.
De beste methode is om een 60 ml spuit met lauwwarm water te vullen en de inhoud rustig in de gehoorgang spuiten om de oorsmeer te verwijderen. Dit werkt ook goed bij honden. Bij uitspuiten moet er op worden gelet dat de waterstraal altijd in de richting van de achterwand van de gehoorgang wordt gespoten en zeker niet rechtstreeks in de richting van het trommelvlies.
Nadat de smeurie eruit is kunt u de gehoorgang met enkele druppels van uw eigen urine vullen en dit na een minuut eruit laten lopen. Hierna er niets meer aan doen, alleen droogdeppen van de oorschelp met een stukje WC papier. Urine heeft een ontsmettende werking en is lichaams eigen. De procedure enkel dagen herhalen.
Trommelvlies
Het trommelvlies (latijn: membrana tympani) is een membraan in het oor van zoogdieren, waaronder de mens, waarmee het oor geluid, in de vorm van luchttrillingen, opvangt en doorgeeft aan de gehoorbeentjes. Het trommelvlies is gelegen aan het einde van de gehoorgang en vormt de overgang tussen het uitwendige oor en het middenoor.
Anatomie van het trommelvlies
Het trommelvlies bestaat uit twee gedeelten, een pars tensa en een pars flaccida. Beide bestaan uit drie cellagen. Bij het pars flaccida is de middelste cellaag echter minder georganiseerd, waardoor het slapper is dan het pars tensa.
Het trommelvlies heeft een conische vorm, waarbij de umbo (navel) het diepste punt vormt, vanaf de buitenkant gezien. Vanaf de umbo verschijnt de weerkaatsing van het licht van de otoscoop waarmee het oor bekeken wordt, de zogenaamde lichtreflex.
Het trommelvlies gaat via de annulus fibrosus aan de rand over in de huid van de gehoorgang.
Door veel verschillende oorzaken (hard geluid, drukverschillen zoals bij duiken, voorwerpen in de gehoorgang, z.g. 'corpora aliena') kan het trommelvlies geperforeerd raken.
Gehoorbeentje
De gehoorbeentjes zijn drie minuscule botjes die in het middenoor zitten. Het zijn de kleinste botjes in het lichaam.
Hamer, aambeeld en stijgbeugel.
Hamer
De hamer (latijn: malleus) is een klein botje dat het trommelvlies met het aambeeld verbindt. Het botje heeft ongeveer de vorm van een hamer. De hamer staat via het incudomalleaire gewricht in verbinding met het aambeeld.
Aambeeld
Het aambeeld (latijn: incus) verbindt de hamer met de stijgbeugel via het incudostapediale gewricht.
Net als de andere gehoorbeentjes komt het aambeeld alleen voor bij zoogdieren. Het is een evolutie van het bij reptielen voorkomende kaakbot, het quadratum.
Stijgbeugel
Vanwege de vormgelijkenis met de stijgbeugel (voetsteun) als onderdeel van een paardentuig wordt de laatste van drie gehoorbeentjes in het oor van zoogdieren stijgbeugel (latijn: stapes) genoemd. De stijgbeugel is het kleinste en lichtste onderdeel van het menselijk skelet. Het dient evenals de andere twee gehoorbeentjes voor versterking en geleiding van de mechanische trillingen van het trommelvlies naar het slakkenhuis. Daar worden de mechanische trillingen omgezet in een elektrisch signaal en middels de gehoorzenuw naar de hersenen gestuurd.
Bij middenooraandoeningen kan de stijgbeugel zodanig beschadigd raken dat deze vervangen moet worden. De stijgbeugel kan in zijn geheel vervangen worden (stapedectomie) of de voetplaat (basis) op het ovale venster kan gespaard blijven (stapedotomie). In beide gevallen wordt er een staafvormige prothese ingebracht op de plaats van de stijgbeugel.
Aan de stijgbeugel zit een spiertje (musculus stapedius), die te grote uitslagen voorkomt. Een ander spiertje (musculus tensor tympani) zit aan het trommelvlies. Beide spiertjes geven bescherming tegen te grote uitslagen van het trommelvlies, mochten er te harde geluiden in het middenoor terechtkomen. Door te hard geluid kunnen deze spiertjes beschadigen.
Ovaal venster
Het ovaal venster (la: fenestra ovalis) is een membraan dat de scheiding vormt tussen het middenoor en het binnenoor. De stijgbeugel geeft het opgevangen geluid als mechanische trillingen door aan het ovale venster.
Buis van Eustachius
De tuba auditiva of buis van Eustachius verbindt de farynx met het middenoor. De wanden van deze slappe buis liggen tegen elkaar aan. Bij slikken en geeuwen gaat de buis even open, door het aanspannen van de musculus tensor veli palatini. Hierdoor wordt er lucht aan- of afgevoerd. Zo houdt de buis van Eustachius de luchtdruk aan weerskanten van het trommelvlies gelijk. De buis van Eustachius ontwikkelt zich uit de kieuwbogen die bij alle embryo's van gewervelden aanwezig zijn.
De naamgever voor de buis van Eustachius was de Italiaanse anatoom Bartholomeus Eustachius.
Voorkomende ongemakken
- Wanneer de buis van Eustachius niet goed open gaat leidt dit tot ophoping van vocht in het middenoor (middenoorontsteking) waardoor men minder goed hoort.
- Wanneer de buis te veel open staat (tuba aperta) door bijvoorbeeld gewichtsverlies, hoort men een echo in het hoofd, wat als zeer hinderlijk kan worden ervaren.
- Een snelle verandering van luchtdruk - vooral een stijgende luchtdruk - heeft tot gevolg dat de druk aan weerszijden van het trommelvlies ongelijk wordt. Men merkt dat in een dalende lift, als men van een berg afrijdt en tijdens de daling met een vliegtuig. Door slikken of geeuwen wordt de druk weer vereffend, maar dat lukt niet altijd. Een andere manier om de oren te 'klaren' (zoals het luchtvaartjargon is) is door te persen met dichtgeknepen neus, dus wat men doet als men de neus snuit. Dit wordt ook door duikers en snorkelaars gedaan. De duikbril is hiervoor aangepast met een zachte neuskap.
Een goede duikbril.
Labyrint
Het labyrint is de combinatie van twee zintuigen: het oor en het evenwichtsorgaan, die onderling nauw verweven zijn maar een verschillende functie hebben. Het labyrint bevindt zich aan beide zijden van het hoofd in het rotsbeen: een onderdeel van de schedel.
Slakkenhuis
Het binnenoor wordt vanwege zijn spiraalvorm het slakkenhuis genoemd. Het is ongeveer 4 cm lang, tweeënhalf maal opgerold en gevuld met vloeistof (endolymfe en perilymfe). Deze vloeistof wordt door geluidstrillingen in beweging gebracht via de 'voetplaat' van de stijgbeugel, die de deksel vormt van het ovale venster. De trillingen lopen door het slakkenhuis en komen uit in het ronde venster. In het slakkenhuis zit het basilair membraan, waarop ongeveer 20.000 haarcellen zitten. Deze haarcellen worden niet geregenereerd zoals veel andere cellen in het lichaam. Ze kunnen daardoor onherstelbaar beschadigd worden door hoge geluidsdoses. Dit kan diverse gehoorstoornissen tot gevolg hebben.
Het basilair membraan is aan het uiteinde breder dan aan de basis bij het ovale venster. Daardoor heeft het membraan een stijfheid die varieert met de lengte: Dit heeft tot gevolg dat de haarcellen op verschillende posities op het membraan reageren op verschillende frequenties: de hoogste frequenties worden vlakbij het ovale venster geregistreerd (basis cochleae); de lagere tonen verderop (apex cochleae). Dit principe noemt men ook wel tonotopie. Deze haartjes zijn op hun beurt weer verbonden met de gehoorzenuw die het signaal transporteert naar het gehoorcentrum in de hersenen. In de hersenen leiden de door de gehoorzenuwen doorgegeven actiepotentialen tot de daadwerkelijke geluidsperceptie, oftewel het luisteren. Dit vindt plaats in het gehoorscentrum van de hersenen: de auditieve cortex.
Gehoordrempel
De gehoordrempel is de laagste geluidsdruk waarbij een persoon een geluid nog kan waarnemen, met andere woorden het zachtste geluid dat een persoon kan horen.
De gemiddelde gehoordrempel van jonge, gezonde mensen
Frequentieafhankelijkheid
De gehoordrempel is sterk afhankelijk van de frequentie van het geluid en vertoont bij personen zonder gehoorschade een minimum tussen 1000 Hz en 5000 Hz. Rond een frequentie van 4000 Hz hoort de mens het beste. De gehoordrempel bedraagt daar ongeveer -5 dB. Bij dit minimum is het gehoor van een mens dus het meest gevoelig.
Bij lage frequenties is het menselijk oor veel minder gevoelig; bij 100 Hz bedraagt de gehoordrempel ongeveer 28 dB, bij 10 Hz zelfs ongeveer 95 dB. Het geluid wordt bij zulke lage frequenties eerder gevoeld dan gehoord. De verschillen tussen individuele personen zijn bij de laagste frequenties echter zeer groot, zodat de ene persoon het geluid helemaal niet waarneemt, en de andere zeer gehinderd kan zijn.
Dieren
Sommige dieren, zoals de hond hebben een lagere gehoordrempel dan de mens. Honden kunnen vooral bij hoge frequenties veel beter horen. Dolfijnen kunnen nog hogere frequenties horen, maar vleermuizen kunnen de hoogste frequenties horen.
Evenwichtsorgaan
Het evenwichtsorgaan (ook: het vestibulair systeem) is het zintuigencomplex dat informatie verzamelt over beweging en balans. Samen met het slakkenhuis - dat functioneel geen deel uitmaakt van het evenwichtsorgaan maar van het oor - vormt het het labyrint. Het bevindt zich aan beide zijden van het hoofd in het rotsbeen: een onderdeel van de schedel.
Anatomie
De holtes waarin de genoemde organen zich bevinden, en die allemaal met elkaar in verbinding staan, worden vliezig labyrint (labyrinthus membranaceus) genoemd. Het bot waarin het vliezig labyrint zich bevindt heet benig labyrint (labyrinthus osseus). In het vliezig labyrint zit endolymfe: een vloeistof die veel kaliumionen en weinig natriumionen bevat. Endolymfe lijkt daarmee op intracellulaire vloeistof.
In het benig labyrint zit een vloeistof die perilymfe heet. Perilymfe wordt gemaakt uit hersenvocht en heeft de samenstelling van extracellulaire vloeistof (veel natrium en weinig kalium).
Het evenwichtsorgaan kan zowel versnelling/acceleratie als draaiing/rotatie waarnemen. Daarvoor bestaat het vestibulair systeem uit twee componenten:
- het statolietorgaan, dat lineaire versnelling in verschillende richtingen en de positie t.o.v. het zwaartekrachtsveld registreert;
- de half-cirkelvormige kanalen (canales semicirculares), die draaiingsbewegingen in verschillende rotatierichtingen registreren.
Statolietorgaan
Elk labyrint bevat twee zakjes die samen het Statolietorgaan vormen:
- sacculus
- utriculus
Het zintuigepitheel van de sacculus en utriculus staat loodrecht op elkaar, waarbij het epitheel van de sacculus verticaal staat en het epitheel van de utriculus horizontaal. Op de haarcellen van de sacculus en utriculus liggen kristallen van calciumcarbonaat die statoconia genoemd worden. Bij een versnellende beweging van het hoofd zullen de statoconia door hun traagheid achterblijven. De haarcellen nemen zo deze beweging waar en geven dat door aan de hersenen.
Half-cirkelvormige kanalen
Elk labyrint bevat drie halfcirkelvormige kanalen (canales semicirculares):
- voorste kanaal (canalis semicircularis anterior)
- achterste kanaal (canalis semicircularis posterior)
- horizontaal kanaal (canalis semicircularis lateralis)
Ze zijn gerangschikt als de assen van een driedimensionaal assenstelsel. Aan het uiteinde van elk kanaal zit een verdikking (ampulla) met een groep haarcellen in een geleiachtige massa met een membraan eromheen. Zo'n groep haarcellen wordt een cupula genoemd. De cupula sluit de verdikking van boven tot onder af.
Bij een roterende beweging van het hoofd zal de endolymfe in de kanalen vertraagd meebewegen. De cupula van de halfcirkelvormige kanalen zal geprikkeld worden.
Gegevensoverdracht naar de hersenen
De prikkels die binnenkomen bij de haarcellen van de otolietorganen en bij de cupulae van de halfcirkelvormige kanalen, worden omgezet in impulsen die naar de hersenen worden gevoerd langs de evenwichtszenuw (nervus vestibularis) die samen met de gehoorzenuw (nervus cochlearis) de achtste hersenzenuw (nervus vestibulocochlearis) vormt. Daar wordt de waarneming verwerkt.
Het vestibulair systeem stuurt voornamelijk signalen naar neurale structuren om oog- en houdingsspieren te controleren. De samenwerking met de oogspieren zorgt voor de vestibulo-oculaire reflex, de samenwerking met de houdingsspieren (proprioceptie) zorgt voor verschillende houdingsreflexen.