Facsimile, veel interessanter dan de meesten weten! 2
Zoals we in de vorige aflevering hebben gezien, zal de faxmachine schrijven zodra hij een signaal met een frequentie van ca 1500 Hz ontvangt, en bij geen modulatie wordt niet geschreven, de wit-tinten dus.
Bij het transport via telefoonlijnen en bij transmissie via de 2 meter band in de mode F4 hebben we geen problemen om de faxmachine het gewenste signaal aan te bieden. In feite is het zo dat het signaal wat wij er aan de zendzijde instoppen er na demodulatie aan de ontvangstzijde weer uitkomt.
Daarbij is het zo dat onze faxmachine nou niet al te kieskeurig is met het signaal wat wij hem aanbieden. Misschien is het een beetje overdreven gezegd, maar op elk signaal wat voldoende sterk is op de ingang reageert het schrijfwieltje, alleen niet op gelijkspanningen. Wel is er voor gezorgd dat een storende koffiemolen niet voor een stippellijn op het te ontvangen plaatje kan zorgen. Zeer korte pulsen worden door de machine zelf uitgefilterd. Uit het vorige volgt dat alleen maar een goed faxplaatje te verwachten is bij een storingvrije verbinding, want anders wil het nog wel eens regenen of sneeuwen op onze plaatjes. S-meter stuitnok of daaromtrent moet het devies zijn bij ontvangst, tenzij we wat speciale maatregelen gaan nemen zodat alleen maar het faxsignaal, en dan ook niets anders dan het faxsignaal op de machine terecht komt. Dit kan gedaan worden door filtering en clipping. U zult begrijpen dat bij transmissie van de faxsignalen via de HF-banden door de veel grotere QRM daar, de problemen om een goed plaatje binnen te krijgen, veel groter zijn dan op 2 meter. Toch gebeuren er op de HF-banden en LF-banden zoveel interessante dingen dat juist die plaatjes binnengehaald moeten worden.
We zullen dus de grootste problemen het eerst moeten oplossen en dan lossen de problemen die we eventueel op 2 meter tegenkomen zich vanzelf wel op. Een kleine extra complicatie vormt het feit dat op de HF-banden niet in de mode F4 wordt gewerkt maar dat een SSB-signaal, hetzij hoge hetzij lage zijband, wordt uitgezonden. De modulatie van de zijband gebeurt door F.S.K. (frequency shift keying) en wel op een zodanige manier dat een rustdraaggolf wordt uitgezonden. Deze "rustdraaggolf" wordt door het faxsignaal max. 800 Hz in frequentie verschoven en wel zodanig dat wit overeenkomt met een frequentie die 400 Hz hoger ligt en voor zwart de frequentie 400 Hz omlaag wordt geschoven. Om het moeilijk te maken kan het ook precies andersom, dus zwart geeft frequentieverhoging en wit geeft frequentieverlaging, maar daar hoeven we ons nu nog geen zorgen om te maken. Het zal duidelijk zijn dat het signaal dat nu uit de speaker komt niet geschikt is om onze fax aan te bieden, want zoals gezegd is onze fax niet al te kieskeurig met het accepteren van signalen; zolang hij maar een signaal krijgt gaat hij schrijven, met het gevolg dat ons papier wel zeer donkey zwart uit de machine zal komen als we eerst niet eens iets aan het signaal doen.
Aangezien het een SSB-signaal is, moeten we ontvangen met BFO ingeschakeld en zodanig afstemmen dat het rustsignaal wat uit de luidspreker komt precies 1900 Hz is (er volgt later een foefje hoe dat moet).
Dit 1900 Hz signaal wordt door een discriminator geleid die zodanig ingesteld wordt dat 1900 Hz precies nul volt geeft, 2300 Hz een positieve en 1500 Hz een negatieve spanning, zie fig. 1.
Fig. 1.
Met het signaal dat uit de discriminator komt is onze fax al heel wat blijer, hoewel het nog lang niet optimaal is. Op de spanning die uit de discriminator komt zit nogal wat "haar" als gevolg van QRM, maar als we het signaal versterken en tegelijkertijd clippen, wordt het steeds beter. Zie fig. 2.
Fig. 2.
Als we met het overgebleven signaal dan nog een toongenerator schakelen, die zo wordt uitgevoerd dat naar keuze het positieve of het negatieve gedeelte van de blokspanning de toongenerator aanschakelt, dan hebben we tegelijkertijd positief en negatief beeld ook geschakeld.
Een blokschema van de faxconverter wordt gegeven in fig. 3. Een uitvoerige beschrijving van deze converter wordt opgenomen in de derde aflevering van dit artikel, geschreven door Theo Hoorik PE1BIK.
Fig. 3. Het blokschema van de faxconverter.
Omschakelen van positief op negatief beeld kan ook gebeuren door de BFO anders in to stellen of door het kiezen van de andere zijband, wat in feite op hetzelfde neerkomt. Bij de hele beschouwing over fax is er van uitgegaan dat we met een faxmachine werken die geen grijstinten kan weergeven, zodat deze converter alleen maar geschikt is voor zwart/wit, dus wel voor b.v. weerkaarten maar niet voor foto's. Tussen de twee uiterste waarden van 1500 en 2300 Hz liggen uiteraard veel mogelijkheden voor grijswaarden, die soms ook wel degelijk worden uitgezonden.
Weerkaart-ontvangst 140 kHz met de FRG-7
Nu geldt op elke regel een uitzondering, zo ook bier. De schakeling is zo opgezet dat er toch een bepaald gebied is rond de nul doorgang van de discriminator, dat bij een niet te sterke clipping de spanning aan de uitgang ergens tussen het maximum en nul ligt. Zoals eerder opgemerkt, heeft de machine 0,45 mV nodig om te schrijven. Krijgt hij minder spanning dan zal er een punt zijn dat het schrijfarmpje nog net in beweging komt en dus een heel dun lijntje schrijft. Aangezien het gebied van de op deze wijze mogelijke grijstinten erg klein is, zullen foto's erg hard (contrastrijk) worden.
Hierbij is een voorbeeld afgedrukt van een beeld dat werd uitgezonden en daarna weer zelf terug werd ontvangen; het reproduceren t.b.v. CQ-PA doet weliswaar wederom afbreuk aan de afbeelding maar het resultaat is duidelijk herkenbaar.
Lijntekeningen (vergelijk de tekst naast de afbeelding) zoals b.v. weerkaarten geven uitstekende resultaten en daarvoor is het systeem dan ook eigenlijk bedoeld. Voor degenen die weerkaarten willen ontvangen volgt onderstaand een lijstje met gebruikte frequenties:
| FYA | 131,8 kHz | +/- 150 Hz |
| DCF | 134,2 kHz | +/- 150 Hz |
| Offenbach | 4,060 MHz | +/- 400 Hz |
| Londen | 3,289 MHz | +/- 400 Hz |
| Bricknell | 5,780 MHz | +/- 400 Hz |
| Frankfurt | 9,220 MHz | +/- 400 Hz |
| Sweden | 8,200 MHz | +/- 400 Hz |
De langegolf stations werken met een kleinere shift maar door gebruik van de clipper wordt daar niets van bemerkt. Voor een zo goed mogelijke ontvangst van fax op de HF-banden is een converter dus voor staat is natuurlijk belangrijk. De selectiviteit moet erg goed zijn en de stabiliteit niet minder. In het volgende nummer zult u de faxconverter kunnen aantreffen met afregelaanwijzingen en instelcontrole; dus nog even geduld en u kunt aan de slag!
Deel 1 - Deel 2.
PA0VRC