Akkoorden
Een akkoord is de samenklank van drie of meer tonen, die zodanig samenklinken dat zij voor het muzikale oor samensmelten tot een gestalte. Let wel: een samenklank van slechts twee tonen noemt men een (harmonisch) interval. Een bekende tweeklank is het power chord, 1 + 5.
In de lichte muziek is het gebruikelijk om akkoorden voor te stellen met akkoordsymbolen.
Een C-majeurakkoord bestaat bijvoorbeeld uit c, e en g, dat is dan 1, 3 en 5. In principe kunnen de noten van een akkoord voor elke andere grondtoon door transponering gevonden worden.
Op een blaasinstrument kun je een akkoord alleen laten horen door de tonen na elkaar te spel. We noemen dit een gebroken akkoord.
De intervallen in C op een klavier.
Drieklanken
Een drieklank is een akkoord dat bestaat uit 3 tonen en is opgebouwd uit een grondtoon, een terts en een kwint waaruit de vier meest voorkomende typen worden bestaan:
| Naam | Intervallen | Tonen | Voorbeeld in C | Symbool | Notatie |
|---|---|---|---|---|---|
| majeur of groot | grondtoon + grote terts + reine kwint | 1, 3, 5 | c, e, g | C |  |
| mineur of klein | grondtoon + kleine terts + reine kwint | 1, b3, 5 | c, es, g | Cm |  |
| verminderd | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint | 1, b3, b5 | c, es, ges | Cdim of C° |  |
| overmatig of plus | grondtoon + grote terts + overmatige kwint | 1, 3, #5 | c, e, gis | C+5 of C+ |  |
| sus twee | grondtoon + grote secunde + reine kwint | 1, 2, 5 | c, d, g | Csus2 of C2 |  |
| sus vier | grondtoon + reine kwart + reine kwint | 1, 4, 5 | c, f, g | Csus4 of C4 |  |
| hard verminderd | grondtoon + grote terts + verminderde kwint | 1, 3, b5 | c, e, ges | Cb5 |  |
| dubbel verminderd | grondtoon + verminderde terts + verminderde kwint | 1, bb3, b5 | c, eses, ges | Cmb5 |  |
Achtervoegsels
Naast de bovenstaande drieklanken kunnen er nog meerdere tonen worden toegevoegd aan een akkoord. Deze staan vermeld in de onderstaande tabel.
| Achtervoegsel | Betekenis | Opmerking |
|---|---|---|
| add2 | Toegevoegde secunde, bijv. C D E G (Cadd2) of C D Eb G | (Cmadd2), niet hetzelfde als sus2! |
| add4 | Toegevoegde kwart, bijv. C Eb F G (Cmadd4) | niet hetzelfde als sus4! |
| no3 | Terts weglaten, bijv. C G (C(no3)) | ook wel als C5 genoteerd en "power chord" genaamd |
| b5 | Verminderde kwint (ipv. reine) | |
| 5 | "Power chord", bestaat uit alleen grondtoon en kwint | zie "no3" |
| #5 | Overmatige kwint (ipv. reine) | |
| alt | Verhoogde en/of verlaagde kwint en verhoogde en/of verlaagde none | ipv. reine 5 en grote 9, meestal bij een dominant septiemakkoord |
| alt5 | Verhoogde en/of verlaagde kwint | ipv. reine kwint, meestal bij een dominant septiemakkoord |
| 6 | Toegevoegde grote sext, bijv. C E G A (C6) of C Eb G A (Cm6) | zie ook 13 |
| maj7 | Toegevoegde grote septiem, bijv. C E G B (Cmaj7) of C Eb G B (Cmmaj7) | "maj" heeft dus betrekking op de 7, niet op de 3! |
| 7 | Toegevoegde kleine septiem | |
| b9 | Toegevoegde kleine none | meestal bij een septiemakkoord |
| 9 | Toegevoegde grote none | meestal bij een septiemakkoord |
| add9 | Toegevoegde grote none | bijv. C Eb G D (Cmadd9) |
| #9 | Toegevoegde overmatige none | meestal bij een septiemakkoord |
| alt9 | Toegevoegde kleine en/of overmatige none | ipv. grote, meestal bij een dominant septiemakkoord |
| b10 | Toegevoegde kleine decime, bijv. C E G Bb Eb (C7/b10) | ook als #9 genoteerd |
| 11 | Toegevoegde undecime | soms het zelfde als add4, niet hetzelfde als sus4! |
| #11 | Toegevoegde overmatige undecime | niet hetzelfde als b5! Bijv. C E G Bb D F# (C7/9/#11) |
| 12 | Toegevoegde reine duodecime, bijv. C E G# B D# G (Cmaj7/#5/#9/12) | Vrijwel alleen in combinatie met een #5 |
| b13 | Toegevoegde kleine tredecime, bijv. C E G Bb Ab (C7/b13) | |
| 13 | Toegevoegde grote tredecime, bijv. C E G Bb A (C7/13) | niet hetzelfde als 6! |
Vierklanken
Als men nog een terts meer stapelt, ontstaat een vierklank, een zogenaamd septiemakkoord: Een septiemakkoord bestaat dus uit een grondtoon + terts + kwint + septiem. We onderscheiden onderstaande typen:
| Naam | Intervallen | Tonen | Voorbeeld in C | Symbool | Notatie |
|---|---|---|---|---|---|
| dominant septiem | grondtoon + grote terts + reine kwint + kleine septiem | 1, 3, 5, b7 | c, e, g, bes | C7 |  |
| majeur of groot septiem | grondtoon + grote terts + reine kwint + grote septiem | 1, 3, 5, 7 | c, e, g, b | Cmaj7 |  |
| mineur of klein septiem | grondtoon + kleine terts + reine kwint + kleine septiem | 1, b3, 5, b7 | c, es, g, bes | Cm7 |  |
| mineur majeur of klein groot septiem | grondtoon + kleine terts + reine kwint + grote septiem | 1, b3, 5, 7 | c, es, g, b | CmMaj7 |  |
| half verminderd septiem | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint + kleine septiem | 1, b3, b5, b7 | c, es, ges, bes | Cm7b5 |  |
| verminderd septiem of dim | grondtoon + kleine terts + verminderde kwint + verminderde septiem | 1, b3, b5, bb7 | c, es, ges, beses | C°7 |  |
| dubbel verminderd septiem | grondtoon + verminderde terts + verminderde kwint + verminderde septiem | 1, bb3, b5, bb7 | c, eses, ges, beses | geen symbool want klinkt als omkering van dominant |  |
| hard verminderd septiem | grondtoon + grote terts + verminderde kwint + kleine septiem | 1, 3, b5, b7 | c, e, ges, bes | C7b5 |  |
| overmatig septiem | grondtoon + grote terts + overmatige kwint + grote septiem | 1, 3, #5, 7 | c, e, gis, b | Cmaj7#5 |  |
| overmatig dominant | grondtoon + grote terts + overmatige kwint + kleine septiem | 1, 3, #5, b7 | c, e, gis, bes | C+7 |  |
| C sus4 septiem | grondtoon + reine kwart + reine kwint + kleine septiem | 1, 4, 5, b7 | c, f, g, bes | C7sus4 |  |
| C sext | grondtoon + grote terts + reine kwint + grote sext | 1, 3, 5, 6 | c, e, g, a | C6 |  |
| C mineur sext | grondtoon + kleine terts + reine kwint + grote sext | 1, b3, 5, 6 | c, es, g, a | Cm6 |  |
Van deze septiemakkoorden wordt vooral het dominant septiemakkoord veel gebruikt in vrijwel alle muziek na ca. 1700.
Het dubbelverminderd septiemakkoord wordt veelvuldig in klassieke muziek gebruikt, en gaat dan (in de eerste omkering) het dominant septiem akkoord (in grondligging) een kleine secunde hoger vooraf. (in C-majeur: as-c-es-fis gevolgd door g-b-d-f.) De overmatige terts komt in de harmonieleer niet voor; het is een exotisch melodisch interval, dat in Aziatische muziek af en toe wordt gebruikt.
In de jazzmuziek is het gebruikelijk om alles te harmoniseren met septiemakkoorden.
Vijfklanken
Nog meer tertsen kan ook, al is hun gebruik een stuk minder algemeen. Een terts boven op een dominantseptiemakkoord levert een resp. klein en groot none-akkoord.
| Naam | Intervallen | Tonen | Voorbeeld in C | Symbool | Notatie |
|---|---|---|---|---|---|
| C majeur none | grondtoon + grote terts + reine kwint + grote septiem + grote none | 1, 3, 5, 7, 9 | c, e, g, b, d | Cmaj9 |  |
| C dominant none | grondtoon + grote terts + reine kwint + kleine septiem + grote none | 1, 3, 5, b7, 9 | c, e, g, bes, d | C9 |  |
| C mineur majeur none | grondtoon + kleine terts + reine kwint + grote septiem + grote none | 1, b3, 5, 7, 9 | c, es, g, b, d | CmMaj9 |  |
| C mineur none | grondtoon + kleine terts + reine kwint + kleine septiem + grote none | 1, b3, 5, b7, 9 | c, es, g, bes, d | Cm9 |  |
| C dominant septiem kleine none | grondtoon + grote terts + reine kwint + kleine septiem + kleine none | 1, 3, 5, b7, b9 | c, e, g, bes, des | C7b9 |  |
| C dominant septiem overmatig none | grondtoon + grote terts + reine kwint + kleine septiem + overmatige none | 1, 3, 5, b7, #9 | c, e, g, bes, dis | C7#9 |  |
| C sext none | grondtoon + grote terts + reine kwint + grote sext + grote none | 1, 3, 5, 6, 9 | c, e, g, a, d | C6 9 |  |
| C mineur sext none | grondtoon + kleine terts + reine kwint + grote sext + grote none | 1, b3, 5, 6, 9 | c, es, g, a, d | Cm6 9 |  |
Zesklanken en zevenklanken
Je kunt doorstapelen en er ontstaan '11' en '13'-akkoorden. Verder gaan dan 13 is zinloos, omdat 15 en 17 enharmonisch gelijk zijn aan resp. de grondtoon en de terts welke twee octaven hoger liggen.
Omkeringen
Omkering (of inversie) is een muzikaal verschijnsel waarbij de toonafstand van een toon in plaats van vanaf de grondtoon tot aan het octaaf gemeten wordt.
Omkeringen in Westers toonstelsel
- De omkering van een kleine secunde is een grote septiem.
- De omkering van een grote secunde is een kleine septiem.
- De omkering van een kleine terts is een grote sext.
- De omkering van een grote terts is een kleine sext.
- De omkering van een kwart is een kwint.
- De omkering van een overmatige kwart (tritonus) is een verminderde kwint (tevens een tritonus).
- De omkering van een kwint is een kwart.
- De omkering van een kleine sext is een grote terts.
- De omkering van een grote sext is een kleine terts.
- De omkering van een kleine septiem is een grote secunde.
- De omkering van een grote septiem is een kleine secunde.
Omkering van akkoorden
Indien bij een akkoord een der tonen van octaaf verwisselt kunnen akkoordomkeringen ontstaan.
Bij drieklanken kent men doorgaans drie liggingen:
- Grondligging (voorbeeld: c-e-g)
- Eerste omkering (ofwel sextligging) (voorbeeld: e-g-c)
- Tweede omkering (ofwel kwart-sext-ligging) (voorbeeld: g-c-e)
Bij vierklanken kent men 4 liggingen:
- Grondligging (voorbeeld: c-e-g-bes)
- Eerste omkering (ofwel kwint-sext ligging) (voorbeeld: e-g-bes-c)
- Tweede omkering (ofwel terts-kwart-ligging) (voorbeeld: g-bes-c-e)
- Derde omkering (ofwel secunde-ligging) (voorbeeld: bes-c-e-g)
Liggingen
Naast de omkering kent een akkoord ook een ligging. De tonen van een akkoord kunnen verdeeld voorkomen in diverse octaven. Men onderscheidt:
- Nauwe (of enge) ligging: de akkoordtonen liggen dicht bij elkaar (vb: c-e-g)
- Wijde ligging: er kunnen grotere intervallen tussen de akkoordtonen optreden (vb: c-g-e', de afstanden zijn nu geen tertsen meer maar een kwint en een sext)